Дүниежүзілік тарихжәне әлеуметтік-саяси пәндер кафедрасы

Скачать 3.75 Mb.

Название	Дүниежүзілік тарихжәне әлеуметтік-саяси пәндер кафедрасы
страница	7/51
	Б С Алматы
Дата конвертации	13.02.2016
Размер	3.75 Mb.
Тип	Документы
источник	http://inside.wksu.kz/dmdocuments/Орта_ғасырлар_тарихы.doc

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ... 51

«Егіншілік заңы» бойынша Византияның аграрлық құрылысы.

(ҮІІІ-ІХғ. І-жартысы.)

Әдебиет. Е.Э. Липшиц «Очерки истории византийского общества и культуры ҮІІІ-І-половине ІХ в». М-Лен., 1961 ж.

ҮІІІ-ІХ ғ.ғ. Византияның аграрлық құрылысын түсіну үшін біз өз назарымызды Византияның ІҮІ ғ.ғ. аграрлық құрылысының даму ерекшеліктеріне аударуымыз керек.

Сонымен ІҮ-ҮІ ғ.ғ. аграрлық құрылыс ерекшеліктері.

Батыспен салыстырғанда

Ауыл-шаруашылық өндірісінің жоғары дәрежелі болуы. Себебі ? Шығыс Рим империясының құрамына ежелден егіншілік мәдениеті тараған елдер кірді. Бидай өсіру кеңінен өрістеді, кей қолайлы кезеңдерде жылына 2-3 рет өнім жиналатын. Египет, Шығыс Сирия сияқты империяның оңтүстік-шығыс провинцияларында ауыл-шаруашылығында суландыру жүйесі жетілді, үлкен роль атқарды.
Византия аграрлық құрылысының екінші ерекшелігі Батыспен салыстырғанда ірі жеке шаруашылықтың латифундиялық типтегі шаруашылықтың баяу дамуы болды. Ірі жер иелену масштабы Батысқа қарағанда әлдеқайда төмен болды.
ІҮ-ҮІІ ғ.ғ. ерікті шаруа шаруашылығының кеңінен тарауы Византия аграрлық құрылысының үшінші ерекшелігі. Міне осы жоғарғы аталған факторлар Византия ауыл-шаруашылығының тұрақты дамуының негізіне айналды, орта қолды қожалықтардың құлдырауын тежеді.

ҮІІ ғ. әлеуметтік, саяси өмірде маңызды өзгерістер болды. Халық бұқарасының қозғалысына ұласқан варвар-славян тайпаларының басып кіруі құлиеленушілік типтегі ірі шаруашылықтардың жойылуын тездетті. Жергілікті ерікті село қауымдары мен славян қауымдары үлкен маңыз ала бастады. Осы қауымдар ыдырау негізінде құлиеленушілік өндіріс феодалдық формамен ауысты. Сақталып қалған ірі құлиеленушілік шаруашылықтар жаңа жағдайға бейімделді. Қалай ? Өз шаруашылықтарында құл еңбегін пайдалануды қысқартып, шаруашылықты тәуелді халықтың түрлі категорияларының еңбегі негізінде жүргізді.

Балқан түбегіне келіп қоныстанған славян тайпалары өздерімен бірге ерікті село қауымын ала келіп, жергілікті византиялық шаруа қауымын қайта жандандырды. Сондықтан ҮІІІ-ІХ ғ. Византия деревнясы ерікті село қауымының үстем болуымен сипатталады. Міне осы қауымның ыдырауы феодалдық қатынастарды туғызды. Бұл мәселені түсінуде бізге «Егіншілік заңы» деп аталатын тарихи құжат үлкен мәлімет береді.

Бұл не құжат ? Бұл құжат мәліметі бойынша Византияның әлеуметтік-экономикалық тарихы қандай ?

Византияның әлеуметтік-экономикалық тарихы үшін деревнядағы құқық қатынастарын реттейтін қысқаша юридикалық жинақ-«Егіншілік заңының» маңызы зор. Бұл заң бірнеше қолжазба түрінде бізге жеткен. Ең көнесі ХІ ғ. жазылған. Кейінгі тарихи кезеңдерде де бірнеше аудармалар пайда болды. Бұл құжаттың жазылу кезеңі, орны туралы мәселе үлкен ғылыми дискуссия мәселесіне айналды. Атақты тарихшылар Василевский, Вернадский, Е.Э. Липщиц бір пікірге келе алмады. Жазылу орны туралы да талас бар. Мысалы, Ф.И. Успенский бұл славян құжаты деген пікір айтты. Бірақ құжатта бірде-бір славян тілінде терминнің кездеспеуі, оның пікірін, болжамын жоққа шығарады.

Бұл құжат жөнінде көптеген т.б. талас мәселелер бар.

Сонымен Византияның әлеуметтік-экономикалық тарихы қандай екен.

І. Византия шаруаларының шаруашылық тұрмысының өзегі егіншілік. Византия шаруалары харафия деп аталатын жер участогінде өз шаруашылығын жүргізді. Су жетіспегендіктен каналдар қазып егістік даланы, бау-бақшаны суландырып отырды. Астық, сұлы, арпадан басқа жүзім және алма, гранат, алмұрт өсірді. Бидайды күзде қыркүйек, қазан айларында себетін. Ауыл-шаруашылық техникасы өте қарапайым болып қала берді. Өндіріс жүйесі екі танапты болды. Жердің бір бөлігіне егін ексе, екінші бөлігі парға қалдырылатын.

ІІ. Мал шаруашылығы византия өмірінде үлкен роль атқарды. Қой, ешкі, шошқа өсірілді. Ірі-қара мал өсіру тек жазықтық жайылымы мол аудандарға тарады. Әскери мақсатқа пайдаланылатын жылқы туралы бірде-бір статья жоқ.

ІІІ. Құс өсірді. Әсіресе қаз, сол сияқты омарта, балық аулау шаруашылықтары дамыды.(24,45-51).

Қауымға сипаттама.

Византияда қауымы көршілік қауым марка болды. Бұндай қауымда егістік жер, бау, жүзімдіктер қауым мүшелері арасында бөлініп, жеке меншікке айналған. Ал жайылым, орман, өріс далалары қауым мүшелерінің ортақ меншігінде.(№1,2).Қауым мүшелерінің мемлекеттен басқа қожайны жоқ. Мемлекетке экстраордина деп аталатын алым-салық төлеп отырды.
Қауымдық меншіктен бөлініп шыққан үлес жерлер шаруалардың жеке меншігіне айналды. «Егін заңы» оларды «егістік дала қожайындары» дейді.\ 45 ст. Византия деревниясында жер жүйелі түрде қайта бөлініп отырмады. Өз үлестерін шаруалар ор қазып, шарбақпен қоршап өздерінің тұрмыстық қажеттеріне байланысты өнім шығарып отырды.
«Егіншілік заңында» жерді сату немесе сыйға тарту туралы статья жоқ. Бірақ 16-статьяда «жердің әділ бағасы» деген түсінік бар. Аренда туралы мәлімет жерге-егістік жерге жеке меншік болғанын дәлелдейді. Алайда жеке меншіктегі үлес жер, толық меншікке айналған ба ? Мысалы көрші адамдар бақ, жүзімдіктер даласына емін-еркін кіріп қажетінше тамақтана алады, бірақ өзімен бірге өнімді алып кетуге құқығы жоқ. (61 статья). Бұл әрине жай кездейсоқ жағдай емес. Византия шаруалары басқа адам жерінде шөп оруға, ағаш кесіп, отын жинауға құқығы болды. Сондықтан да «Егіншілік заңы» бойынша меншік құқығына қол сұққанға қатал жаза қолданбайды. Мысалы: 20 статья. «Егер шаруа өзге адамның жерін оның ұлықсатынсыз өңдесе немесе ағашын кессе, тек қана өз еңбегінің нәтижесінен айырылады».

Ал «Салий ақиқаты» бойынша бөгде адам жерін жыртқаны үшін штраф төлейді. Статья 24-25 (49-бет).

Византия қауымы өз-ара туыс бірнеше жанұялардан тұрлы. Тіпті бөлініп шыққан кіші жанұялар ұзақ уақыт қауым мен байланысын үзбеді. Әрине бұның бәрі рулық құрылыс қалдықтары болып саналады. Рулық құрылыстың қалдықтарының бұлай сақталуы империя территориясында варвар тайпаларының, ең алдымен славян тайпаларының таралуының нәтижесі. Дегенмен бұндай рулық құрылыс белгілеріне қарамастан византия шаруалары жеке меншікті өте жақсы білді. Жеке меншік жаңа құбылыс ретінде айқын байқалды.

Византиялықтардың әлеуметтік структурасы.

Негізгі әлеуметтік-экономикалық категория-ерікті қауым мүшелері. Георги-қауымның толық құқылы мүшесі.
Мүліктік жіктеліс процесі байқалады. Георгтермен қатар-мүліксіз апорлар қалыптасты. Кімдер? Шаруашылығы күзелген, жер участогін ауқатты қауым мүшесіне беріп, басқа жаққа кәсіп іздеп кеткендер. Басқа жерлерде оны не күтіп тұр ? Византия қауымының томаға-тұйық, берік болуы нәтижесінде, басқа жерге келген апор, жаңа қауымға мүше болып, үлес жер ала алмады. Византия қауымы (герман маркасы сияқты) бөгде адамдардың қауымға кіруін қаламады. Егер кеткен жеріне қайта оралған болса, оның бұрынғы участогі қайтып беріледі.
Мистии-мүліксіздер. Жерін қандай себеппен тастап шыққандар ? Апор жерін өзі өңдей алмайды да, жерді сатады. Сөйтіп мистиге айналады, яғни жалдамалы жұмыс қолы қалыптасады. «Егіншілік заңында» мистилер тек бақташы ретінде көрсетілген, бірақ олар түрлі ауыр жұмыстар атқарған. Мистилер туралы ойлар үнемі құлдармен қатар айтылып отырады.
Шаруалардың 4-ші бір категориясы мортит деп аталады. 9-10 статьяларда айтылған Мортит-арендатор. Аренда ақысы үшін өнімнің 1\10-бөлігін төлейді. Міне осы өнімнің1\10-бөлігі морта деп аталған. Бұл категорияның әлеуметтік-тегі белгісіз. Шаруа-қауым мүшесі ме, әлде дін иелерінің өкілі ме ? Өкінішке орай «Егіншілік заңында» бұл категория туралы өте аз мәлімет берілген.
Византия қауымы теңдестер қауымы емес екені айқын. Себебі Византия қауымы құлдықты тым жақсы білді. «Егіншілік заңында» құлдар туралы мәлімет 5-статьяда айтылады. Қауым мүшелері құл еңбегін пайдаланған. Құл еңбегі егіншілікте, мал шаруашылығында пайдаланылды. Құл юридикалық жағынан правасыз, қылмысы үшін оның қожайыны жауапқа тартылады.Сонымен қауымда мүліктік жіктеліс байқалады.Ал бұл феодалдану процесінің басы. Феодализация процесі негізінен ҮІІІ ғасырда үдей дамып, ХІ ғ. аяқталды. Бұндай жай қалыптасуының себебін-славян қауымның беріктігінен іздеу керек.

Исавр династиясының басқаруы

ҮІІІ ғ. бастап Византия берік мемлекетке айналды. Бұның екі себебі бар: (орталықтанған).

Маңызды сауда, су жолында орналасқан Константинопольмен бірде-бір провинция қалалары бәсекеге түсе алмады. Император сарайы провинция ақсүйектерін өзіне тартты. Егер провинция қалалары тәуелсіздікке ұмтылса, Константинополь орталықтандырудың басты орталығына айналды.
Село аристократиясы мемлекеттік аппараттың бекуіне мүдделі болды. Сеньориалдық қанау формалары жаңадан ғана қалыптасып, феодалдық институттар жаңадан ғана пайда бола бастап, село шаруалары маңызды әлеуметтік күш болып тұрғанда село аристократиясы село қауымына тек мемлекеттік аппаратқа сүйене отырып үстемдік жүргізе алатын еді.

Феодалдану процесінің басталуы, терең әлеуметтік-экономикалық өзгерістер Византия мемлекетінің әкімшілік басқармасын қайта құруды қажет етті.

Міне осындай қайта құрулар Исавр династиясының негізін салған (717-867) император ІІІ Лев Исавр тұсында жүзеге асты. (717-741).

Исавр тұсында бүкіл империя әскери окруктерге-фемдерге бөлінді. Фемдік реформаның мақсаты:

Көшіп келіп қоныстанған славяндарды әскери мақсатқа пайдаланып, жалдамалы әскерді жасақтауға мүмкіндік туды. Көшіп келіп қоныстанған славян, армян, сириялықтар әскердің негізгі ядросына айналды. Міне осылар мен ерікті шаруалардан ерекше әскери сословье-стратиоттар құрылды. Стратиоттар фем әскерінің негізі. Фем басында командир-стратиг тұрды. Фемдегі бүкіл әскери, азаматтық билік осы стратиг қолында болды.

Фемдік реформаның салдарлары:

Ерекше әскери қабілетті жасақ құрылды. Жасақшылар өз жерлерін, өз үйін қорғады, яғни моральдық рух жоғары болды.
Стратигпен стратиоттардан әскери ақсүйек тобы қалыптасып, осы топтан рыцерлар сословиесі қалыптасты. (Есте болсын рыцерлар феодалдық қоғамның басты сословьесі).
Үнемі әскери іспен шұғылданып жүрген стратиот шаруашылығы күйзелді, сондықтан олар жерлерін сатуға мәжбүр болды. Міне осындай күйзелген стратиоттан болашақта жерсіз шаруалар табы қалыптасты. Яғни тәуелді сословье қалыптасты.

Сонымен фемдік реформа таза әскери-әкімшілік реформа болып қана қойған жоқ-бұл реформа шын мәнінде феодализмнің қалыптасуына жағдай әзірледі.

ҮІІІғ.-ІХ ғ. І-жартысындағы Византиядағы халық бұқарасының көтерілісі.

Феодалдық жериеленудің өсуі, шаруалар бостандығының қысымға алынуы-тап күресін шиеленістірді. Осындай тап күресінің мысалы ретінде павликиандардың халықтың-еретикалық қозғалысын айта аламыз. Павликан деген сөз «Послание апостола Павла» деген діни уағыздан шыққан. ҮІІ ғ. Арменияда пайда болып, кейін ҮІІІ-ІХ ғ.ғ. Кіші Азияға тараған еді. Павликан ілімі ересь формасына ие болды.

Шіркеу ең ірі жер иеленуші болатын, сондықтан қаналушы бұхара ең алдымен шіркеуге қарсы шықты.
Шіркеулік ілім-бұл ресми идеология. Бұл идеологияға қарсы, яғни анти шіркеулік идеология-ересь формасына ие болады.

Павликандар ілімі.

Қозғалысқа қатысқандар ертехрестиандық шіркеудің тәртіптерімен дәстүрлерінің қайтадан қалыпқа келуін талап етті. Ертехрестиандық қауымдар тең қауымдар болатын. Бірақ олар тек діни теңдікті ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік теңдікті де талап етті. Павликиан ілімі бойынша дүние екіге бөлінеді-құдай патшалығына және –құдайдан безгендер патшалығына, яғни рухани дүниеге және материалдық дүниеге бөлінеді. Павликиандар қозғалысына көптеген бұхара халық қатысты.

820 жылы Фома Славянин бастаған халық қозғалысы бұрқ ете түсті.823 ж. көтеріліс басылып, Фома Славянин өлтірілді.

ІХ ғ. екінші жартысы мен ХІ ғ. Македонский династиясы тұсында феодализмнің қалыптасуы.

Македония династиясы дәуірінде (Негізін салған Василий І. 867-1056) феодалдық процес қалай жүрді ?

Егер ІХ ғасырға дейін Византияның аграрлық жүйесінде ұсақ шаруашылық үстем болып келсе, енді византия деревниясы жаңа кезеңге аяқ басты.

«Егіншілік заңының» өзінен селолық қауымда мүліктік, әлеуметтік теңсіздіктің пайда болғанын байқадық. Ал Х ғасырдың тарихи құжаттарында мүліктік, әлеуметтік теңсіздік айқын байқалады. «Кедей», «жарлы шаруалармен» қатар бірнеше үлес жері бар, ауқатты қауым мүшелері бар.

Мүліктік жіктелу процесі қауымды іштей әлсіретті, қауымдар байланысы әлсіреді. Ішкі жіктелу нәтижесінде басқа адам жерін пайдалану құқығы жойылды. (Егіншілік заңын еске алыңыз)-Басқа адам бағына, бақшасына ұлықсатсыз кіргені үшін айып төлейді, не жазаланатын болды.

Византиядағы феодалдық қатынастардың дааму процесіне нендей жағдайлар қолайлы әсер етті?

Феодалдану процесі мемлекеттің салық жүйесін жетілдірді. Бұл жүйе бойынша коллективтік салық міндеткерлігі орнатылды. Бұл не міндеткерлік? Егер көрші қауымның бір мүшесі кенеттен ауырып, немесе басқалай жағдайда өліп, оның мемлекетке төлейтін қарызы қалса, оны көршісі төлеуге тиісті. Бұндай салық жүйесі аллигения деп аталды. Аллигения жүйесі шаруалардың жаппай күйзелуіне әкеліп соқты.
Х ғ. екінші ширегінен бастап шаруаларға өз еріктерімен жерлерін басқа адамға беруге тиым салған бірнеше заң актілері шықты. Яғни қауым мүшесі жер үлесін өз қалауы бойынша екінші біреуге бере алмайды.

Феодалдық қатынастың қалыптасуы барысында мемлекеттік шаруалардың бірнеше категориясы келіп шықты.

Парики-димосиарлер – қауым шаруаларының негізгі бөлігі. Ақшалай салық төледі, барщина – ангарий атқарды, түрлі қосымша алымдар төлеп отырды.
Экскуссаттар – император шаруашылығында жұмыс атқаратындар (жолдарды күзетеді, император столына балық аулайды т.с.с.).
Стратиоттар - әскери қызмет атқарады, ақшалай салық төлейді. Осы стратиоттардың өз ішінде әлеуметтік жіктелу байқалады. Офицер тобы жарлы стратиоттарды өздеріне бағындырып, кіріптарлыққа салды.
Динаттар – Византия феодалдары. «Құдіретті адамдар». ІХ ғ. дейін әлсіз болып келген бұл топ ІХ ғ. бастап Византия қауымын қыспаққа ала бастады.

Тікелей қауым жерін тартып алды.
Сыйға алғанды, мұраға қалдырғанды сылтаулап, өз қолдарына жерді жинақтай бастады .
Түрлі юридикалық, келісім актісі жолдармен де жер алды.

Әсіресе 928 жылғы аштық жылынан кейін, шаруалар арзан бағаға өз жерлерін сатты, сөйтіп шаруалар жерінің негізгі бөлігі динаттар олжасына айналды. Динаттар поместьесі қалыптасты. Х ғ. аяғында ірі феодал иеліктері құрылды (мұрагерлік негіздегі). 966 жылғы император новелласында «Мұндай адамдар жүздеген жылдар бойына өз байлығын, өз қуатын сақтап қалды» - дейді. (Е.Э.Липшиц. «Византиское крестьянство и славянская колонизация» стр. 123-129).

Феодалдық қатынастың түрлі жолдармен қалыптасуы структуралық жағынан әр алуан динат поместьелерінің типін туғызды.

Шаруа қауымымен байланысы жоқ томаға тұйық ірі шаруашылықтар.
Ерікті шаруа немесе басқа феодалдар жерімен аралас-құралас жататын, жер иеліктері бірнеше жерлерде шашырып жатқан динат поместьесі.
Село қауымын өзіне бағындырған динат поместьесі.

Поместьелердің осындай әр алуан типтеріне қарамастан Византия поместьесіне анықтама беруге болады.

Х ғ. деректері ірі светтік феодалдық поместьеге сипаттама берген кезде «икос» деген терминді қолданады. Икос – қожайын усадьбасы, (поместье орталығы, қожайын үйі, қора-жайы, шіркеуі, бағы, паркі).

3. Феодалдық қатынасты шіркеулік жериеленудің шығуы тереңдете түсті. ІХ ғ. шіркеулік жериелену кең тараған құбылыс болмаса Хғ. Бастап жериеленудің шіркеулік формасы тез қалыптасты.

Шіркеулік жериеленудің қалыптасуының жолдары қандай?

А) Шіркеу жанындағы шаруалар «құдай үлесі» деп өз жерлерінен шіркеуге жер беріп отырды.

Б) Император сыйға тартты.

В) Ірі монастырь – шіркеулер кішігірім шіркеулік жериеліктерін өздеріне күшпен қосып алып отырды.

Г) Күйзеліске ұшыраған шаруалар жері есебінен де өсті (класма).

Д) Мемлекеттің ақшалай сыйлық, жалақы беруі, шіркеулерге жер сатып алуға мүмкіндік берді.

Сонымен Х ғ. аяғында шіркеулік-феодалдық вотчина қалыптасып шықты.

Енді осы поместьелер жері қалай өңделді?

Византия динаттары өз шаруашылықтарында құл еңбегін кеңінен пайдаланды. Ал шіркеу «құл еңбегін пайдалану – құдайға қарсы шығу» деп есептеді. Құлдар әсіресе үй қызметінде кеңінен пайдаланылды.
Құлдармен қатар вотчина жерін мистилер де өңдеді. Мистилер меншіктен жұрдай адамдар. Юридикалық жағынан ерікті болғанмен, село халқының ең бір правасыз, бағы ашылмаған бөлігі болды. Кейін әлеуметтік категория ретінде жойылып, тәуелді – крепостной шаруалар қатарына қосылды. Феодалдық вотчинада құл мен мистилер еңбегі негізгі еңбек емес еді.
Вотчинадағы негізгі жұмыс күші феодалға тәуелді шаруалар болды.

Міне, осы тәуелді шаруалар қалай қалыптасып шықты. Жолдары қандай?

Европа елдеріндегі сияқты феодалдар әуелі шаруаның үлес жеріне ие болды да, кейін шаруаның өзін де бағындырды. Бұл жағдайда шаруа үлес жерінде отыра береді.
Жеке басы кіріптарға түседі. Бұл кіріптарлық прекарлық қатынас жолымен пайда болды. Византия шаруасы көп жағдайда әлді, ауқатты адамдардан қамқор іздеді де, көбіне динаттарға өз үлес жерін беретін. Қамқорлыққа алғаны үшін ол динат жерінде жұмыс жасап, белгілі бір мөлшерде рента төледі.
Шаруалар уақытша өз жерлерін феодалға беріп отырды (Батыста мұндай жағдай байқалмайды). Шаруа қарызын өтей алмаған жағдайда динатқа өз жерін 3-10 жылға пайдалануға береді. Бірақ бара-бара бұл жерлер феодал меншігіне көшеді де, шаруалардың өздері феодалға тәуелді шаруаға айналады.
Село қауымын феодалдар қыспаққа алған жағдайда, көптеген қатардағы қауым мүшесі қауым жерінен айрылып, басқа жерлерден бақыт іздеуге кетеді. Басқа динаттар жеріне келіп орын тепкен бұл сорлылар, күндердің күнінде тәуелді шаруа болып шыға келеді.
Алғашқы кезде арендатор дәрежесінде келіп қоныстанады. Алғашқы кезде аренда келісімінің шарттары берік сақталады.

Х ғ. Византияда аренданың екі түрі бодлы:

А) Эмфитевтік – ұзақ мерзімге жасалған.

Б) Қысқа мерзімді аренда.

Х ғ. аяғында Византияда аренда өз сипатын өзгертті. Феодалдық процестің тереңдеу жағдайында арендалық қатынастар феодалға тәуелділік қатынаспен ауысты. Мұндай аренданың жаңа формасы –

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ... 51

	Қолы) (аты-жөні) ...		Дүниежүзілік тарих және әлеуметтік – саяси пәндер кафедрасы «Әлеуметтанушы» мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын студенттерге арналған оқу-әдістемелік кешен
	Дүниежүзілік тарих және әлеуметтік – саяси пәндер кафедрасы «Әлеуметтанушы» мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын студенттерге арналған оқу-әдістемелік кешен		Қолы) (аты-жөні) Дүниежүзілік тарих және әлеуметтік-саяси пәндер кафедрасының отырысында қарастырылды
	Қолы) (аты-жөні) Хайдаров Е. Е. – дүниежүзілік тарих және әлеуметтік-саяси пәндер кафедрасының аға оқытушысы		Қазақстан тарихы және әлеуметтік-саяси пәндер кафедрасы силлабус Силлабус Қазақстан тарихы және әлеуметтік-саяси пәндер кафедрасының отырысында қарастырылып бекітілді
	Қазақстан тарихы және әлеуметтік-саяси пәндер кафедрасы силлабус Силлабус Қазақстан тарихы және әлеуметтік-саяси пәндер кафедрасының отырысында қарастырылып бекітілді		Дүниежүзілік тарих және саяси әлеуметтік пәндер кафедрасы ның отырысында бекітілді Басқару әлеуметтануы” пәнінен оқу-әдістемелік кешен 050501 – «Әлеуметтану» мамандығы бойынша пәндердің типтік бағдарламалары Қазақстан...
	Әлеуметтанушы мамандығы бойынша курстың бағдарламасы 200 9 -2010 оқу жылы 3 семестр 3-кредит Кредиттік оқыту технологиясы бойынша “Қоғамның әлеуметтік құрылымы” пәнінен оқу-әдістемелік кешен шетел және отандық оқу-әдістемелік материалдар негізінде құрастырылды Дүниежүзілік тарих және әлеуметтік-саяси пәндер кафедрасының отырысында бекітілді		Қазақстан тарихы және әлеуметтік-саяси пәндер кафедрасы Силлабус «Құқық негіздері» пәні бойынша жұмыс бағдарламасының негізінде “Мейірбике ісі” 5В110100 мамандығы үшін құрастырылған

Дүниежүзілік тарихжәне әлеуметтік-саяси пәндер кафедрасы

Похожие: