Псіздік негізі тәжірибелік жұмыстар істеуіне әдістемелі нұсқаулар 050731 «Өмір тіршілік қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау» мамандығы студенттеріне арналған Кереку 2008

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті Сәулет-құрылыс факультеті Азық-түлік өнімдері технологиясы және қоршаған ортаны қорғау кафедрасы ӨМІР ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІК НЕГІЗІ Тәжірибелік жұмыстар істеуіне әдістемелі нұсқаулар 050731 «Өмір тіршілік қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау» мамандығы студенттеріне арналған Кереку 2008 УДК 355.58(07) ББК 68.9я7 Ө-44 С. Торайғыров атындағы ПМУ СҚФ-нің оқу кенесімен ұсыңылған Рецензент: Сақанов Қ.Т. – техника ғылымдарының кандидаты, ПМУ профессоры Құрастырған Б. З. Омарова Ө-44 Өмір тіршілік қауіпсіздік негізі: тәжірибелік жұмыстар істеуіне әдістемелі нұсқаулар/ құрастырған Б. З. Омарова. – Павлодар: Кереку, 2008. – 35 б. Бұл әдістемелі нұсқаулар табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдай талдау, нысаналардың химиялық қауіпсіздігі тұралы жұмысшыларды, қызметкерлерді, шаруашылық нысаналарды инженерлік қорғау, төтенше жағдай нысаналардың тұрақтылығын анықтау, медициналық көмек көрсету, төтенше жағдай территорияларды қорғау шаралары, нұсқаудың негізгі міндеті болашақ маманға қажетті айқындалған тәжірибелік дағдыларды және іскерліктерді құру, әр түрлі құрылыстық-салалардағы өндірістегі, өнеркәсіптік-санитарлы зертханалардағы, санитарлы-экологиялық қызметтердегі жұмыстарда қауіпсіз қызметті және қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету және т.б. Әдістемелік нұсқау барлық оқу түрінің «ӨТҚжҚОҚ» мамандығы студентеріне арналған. Әдістемелік нұсқау жоғарғы оқу орындарының студентеріне және де оқырмандардың кең көлеміне ұсынылады. УДК 305. 58(07) ББК 68.9 я7 © Омарова Б.З., 2008 © С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2008 Кіріспе Курстың мақсаты: Төмендегілер үшін қажет келешек мамандарды теориялық білім мен тәжірибелік дағдымен қамтамасыздандыру: - өмірге қауіпсіз ортаны қалыптастыру; - жаңа техника мен техникалық процестерді қазіргі заман қауіпсіздігінің және оның объектілерді шаруашыландыру функционалдіқ және техникалық жүйелердің тұрақтылығын ескере отырып эксплуатациясына талаптарына сәйкес жобалау; - халықтық және шаруашыландыру объектілердің өндірістік қызметшілерін қорғау мүмкін болатын зардаптардан, апаттардан шартты төтенше жағдайды дурыс шешімдер қабылдау, оларды болжау. Пәңнін мәселелері: - студенттерді бейбітшілік және соғыс уақытында төтенше жағдайларында әрекет жасауға, халықты қорғау әдістеріне, апат зардаптарын жою кезінде құтқару және басқа асығыс жұмыстарын өткізудің ұйымдастыру негіздеріне үйрету және қазіргі заман әдістерін қолдану; - қираған ошағын сипаттау; - құтқару және басқа асығыс жұмыстарын ұйымдастырудың негіздерін анықтау; - халықты төтенше жағдай зардаптарынан қорғау және алдын алу әдістеріне сипаттама беру; - радиациялық және химиялық барлау құралдарын танып білу, олармен жұмыс істеуге үйрету; - қызметкерлердің және жұмыскерлердің инженерлік қорғау негіздерін, шаруашыландыру объектілердің өндірістік іс-әрекетін танып білу. Пререквизиттер «Өмір тіршілік қауіпсіздік негізі» пәнінің программасы «Физика», «Химия», «Экология» пәндерінің базасына негізділеді. 1 Тақырып: Табиғи және техногенді сипатты төтенше жағдай (Т.Ж) аудандарын анықтау Жұмыстың мақсаты: Төтенше жағдайда (Т.Ж.) халықты құтқару әдістерін оқып білу. Дозиметриялық бақылау. Сабақ түрі:тәжірибелік. Материалдың қамтамасыздандыру - анықтама кестелер. Әдебиет [3], [5], [6] Жоспар: Ұйымдық - әдістемелік нұсқаулар; Радиациялық қорғау режимінің қысқаша сипаттамасы; Қорғау режимдердің әрекетіне кіру мен тандау реті; Ошақ көзінде құтқару және басқалар тығыз жұмыстар (ҚжБТЖ) жүру уақытында НФ жеке бөлімдердің қорғау режимдері; Радиациялық зақымдану (РЗ) кезінде объектердің жұмыс режимдерін есептеу; Дозиметриялық бақылау Ұйымдастыру - әдістемелік ұсыныстар Сабақты өткізу үшін топ «Анықтамалық кесте» оқулығымен қамтамасыз етіледі. Т.Ж. кезінде өндірістік объект әрекетінің режимін есеп жолымен 1, 2, 4 кестелерін қолданып анықтайды. Жұмыскерлер мен қызметкерлерді және жұмыссыз қызметкерлерді қорғау үшін радиациялық қорғаныс үшін типтік режимдер қарастырылған. Радиация деңгейі мен қорғаныс шарттарын ғана біліп, олар оперативті режимін орналастыра алады. Радиациялық қорғаныстың режимдерінің қысқаша сипаттамасы Радиациялық қорғаныс үшін 7 типтік режим (Кәлс – әлсіреу коэффициенті) жасалған. № 1-3 типтік режимдер жұмыс істемейтің халыққа жасалған: ағаш үйлерде тұратын Кәлс = 2 мен және радиациялыққа қарсы пана жер (РҚПЖ) қорғау үшін Кәлс=50 мен (Кәлс – әлсіреу коэффициенті ); тас үйлерде Кәлс = 10 және (РҚПЖ-дын) Кәлс = 50%; көп қабатты тас үйлерде Кәлс = 20 және (РҚПЖ) Кәлс = 200...400 Радиоактивті жарақат зонасында өзін-өзі ұстаудың бұл режимдарда 3 деңгейді көрсетеді: деңгей-радиацияға қарсы бөлмеде халықтың қорғануы, бірақ тәуліктің соңында қысқаша уақытқа шығуы; деңгей радиацияға қарсы бөлмеде халықты қорғауды және үйлерде болуы, сонымен қатар қысқаша уақытта ашық жерге шығу; деңгей халықтың үйлерде тұруы, бірақ тәулік бойынша ашық жерге шығуды қысқарту. Режимнің қорғаудың жалғасы және бұл деңгейлердің жалғасы радиация деңгейіне байланысты. № 4-7 типтін режимі жұмысшылар мен қызметкерлерді халық шаруашылығының объекті (ХШО) өндірістік ғимараттарда жұмыстары кезінде қорғауға арналған, 10-12 сағ тәулікте және бірінші алмаста немесе екінші алмаста тұру мен қорғау шаралары. ағаш үйлерде Кәлс=2 және (РҚПЖ) Кәлс = 20...50; тасты үйлерде Кәлс=10 және (РҚПЖ) Кәлс = 50...100; тасты үйлерде Кәлс=10 және (РҚПЖ) Кәлс = 100...200; тасты үйлерде Кәлс=10 және баспана Кәлс = 1000 және көбірек. Бұл типтік режимдер 3 деңгейді қосады: деңгей – (РҚПЖ) – да қорғану және жұмыс істеуді қою; деңгей - өндірістің ғимаратты смена бойынша жұмыс істеп, бос уақытта демалу; деңгей – ғимараттарда сменалық жұмыс әстеп, бірақ бос уақытта демалып 1 - 2 сағат тәулікте. Қорғау режимін тандау және еңгізіп іске қосу шаралары 1 мысал: Жергілікті халықтың радиациялық қорғау режимін анықтап, егер радиация деңгейі 1 сағаттан кейін улы зат 240 р/сағ болса және халық ағаш үйлерде тұрса, онда қорғау үшін радиацияға қарсы бөлмеде Кәлс = 40-50 қолданады. 2 мысал: Өндірістік объектіде жұмыскерлер мен қызметкерлердің қорғау режимін анықтап, ал егер завод территориясында 2 сағаттан кейін радиация деңгейінде болса, онда улы зат 130 р/с болады. Жұмыскерлер мен қызметкерлер тасты үйлерде тұрса Кәлс = 10, Кәлс = 7 өндірістін ғимараттарында жұмыс істегенде онда оларды қорғау үшін Кәлс = 1000 қолданды. Ошақ қөзінде (ҚжБТЖ) жүру уақытында НФ жеке бөлімдерінің қорғау режимдері Бірінші сменаның жұмыс уақыты 2 сағатқа тең. Келесі сменалардың жұмыс істеу уақыты 16 графигі арқылы анықталады. Режим таңдау түрлері алдынғы мөлшерің таңдау сияқты болады. Радиоактивтік жұқтыру жағдайында объектерде жұмыс істеу мөлшерің есептеу Жұмыстың мөлшерің есептеп жүргізу тізбегі: объектің жұмыс істеу мөлшерің есептеу үшін, радиациялық деңгейдің дискреттік мәндері орнатылады: 25, 50, 80, 140, 180, 240, 300, 400, 500, 600, 800, 1000, 2000, 2500, 3000 р/с және т.б. максималді мәнге дейін; графикпен жұмыс істеу үшін үлкен шамаға қатынасты анықтаймыз à (1.1) à белгісі – осы радиациялық деңгейдегі барлық сменаларды есептеу үшін қолданылады. Өндірістік процесте болатын үзілістер объект үшін, есептеу 1-ші сменаның жұмыс ұзақтығын анықтаудан басталады. Жұмыс ұзақтығын тип деп аламыз, tp1 = tpmin. Бұдан кейін 16 қойылым бойынша tp және a сәйкес, 1-ші сменаның жұмыс басталуы анықталады. Егер ti1<1÷ болса, онда 1-ші сменаның жұмыс басы ti1=1÷ деп алынады. Егер өндірістік процесті үзу мүмкін болмаса, онда 1-ші сменаның жұмыс басталу уақыты ti1, объект территориясының радиациялық заттармен зақымдану уақытына сәйкес болады, ti1= tcaa. Заңымдану уақытын келесі формуламен анықтаймыз tcaa=Rx /νn.a.+taui (1.2) Rx – жарылыс орталығынан объектке дейінгі қашықтық,км; νn.a – орташа желдін жылдамдығы, км/сағ; taui – РЗ-ң бұлттан түсу уақыты, сағат. 2 - ші сменаның жұмыс уақыты анықталады ti2 = ti1+tD1 16 кесте қосымшасы бойынша ti2 және а бойынша 2-ші сменаның жұмыс ұзақтығы анықталады; 3 - ші смена үшін, сменаның жұмыс уақыты ti3 = ti2+tD2, сменаның жұмыс уақытын tD3 және à графигінде табамыз; әр бір сменаға сәулену дозасы анықталады. Егер жұмыс уақыты есептеу уақытынан аз болса , онда есептеу уақытында Ä=Äóñò жұмыс істейтін сменалардың дозасы келесі формула бойынша анықталады Ä= (1.3) аi - мәні график бойынша (қосымша 16) tpi және tHi тәуелдігінде анықталады. 3 есеп: Цехтың жұмыс істеу режимін есепте, егер радиация деңгейі 1 сағаттан кейін ула заттар P1=200ð/÷, Äóñò=25·Ð1, Êîñë=7, tPmin=2 сағ, tPmax=12 сағ, N=3 қысқартылған сменалар. Өндірістік процесте үзілістер болу мүмкін. Дозиметриялық бақылау Сәулелену бақылауы мен радиоактивті ластау бақылауынан құралады. Сәулелену бақылауы жеке және топтық сәулеленуге бөлінеді. 1 кесте - Сәулеленудің қалдық өлшемің әуелді адамның жұмыс істеу деңгейінің категориясы: Жұмыс істеуінің категориясы Бірнеше күннін ішінде берілген сәулелену өлшемі 4 30 Толық жұмыс істеу мүмкіншілігі 50 дейін 100 дейін Жұмыс істеу мүмкіншілігі сақталады 150 дейін 250 дейін Жұмыс істеу мүмкіншілігі кемітілген 250 дейін 400 дейін Жұмыс істеу мүмкіншілігі біршама кемілтілген 250 көбірек 400 көбірек Анықтама: сәулелену өлшемінің қалдығы – бұл берілген мерзімде организмда қалыпқа келмейді, сәуленуден кейін өткен уақытқа байланысты. Халықтың сәулелену өлшемі Р мына формула бойынша есептеледі Ä = (1.4) мұнда Ò – сәуленудің жалғасуы, сағ; Ðñð= (1.5) мұнда n - өлшеу саны. Сәулену өлшемің қосу қорытындысымен байланысты бақылау журналына жазылады және сәулелену өлшемің жеке карточкаларға жазылады. Радиоактивті жарақаттың дәрежесін және сәулелену күшін анықтау үшін ДП -5 құралын қолданады. Өлшеу бірлігі мР/ч (адам, техника, киім). Судың және тағамның радиациялық зақымдану деңгейі Ки/кг, Ки/л удельді активті бірлігінде лабороторияларда анықталады. 2 кесте - Су мен тағамның және кейбір объектілердің зақымданудың қауіпсіз деңгейі (1 тәулікке дейін) Өнімнің, объектінің аталуы Сәулелену дозасы, мР/с Техника мен автокөлік 200 Ғимараттың ішінде 100 Сыртында 500 Ауланың жолдары 1000 Жануарлардың терісі 100 Противогаздың беткі жаты 10 Ішкі киім 20 Киім, аяқ киім, құралдар 30 Адам денесінің терісі 20 Жеке қорғану құралдары 30 Шелек 4 Шикі балық (1кг), нан, пісірілген тамақ 1,5 Егер залану деңгейі бекітілген деңгейден көп болса, онда зарасыздандыру керек. Бақылау жалпы және таңдаулы болу мүмкін (адамдар мен техника 100%, үлкен зақымдануға қауіпті адамдар және техниканың жартысы мен 1/3 бөлігі). Химиялық бақылау жеке қорғану құралдарын, техниканы, тағамдарды, суды, ауаны улы заттардан және ӘКУЗ зарасыздандану деңгейін анықтау үшін қолданылады. Химиялық зақым ошағында адамдарды қорғау мен объектінің жұмыс режимі орнатылады. Химиялық зақымдану ошағы пайда болғаннан кейін, сонымен қатар пен техниканың химиялық зақымдану ошағынан және химиялық зақымданған зоналардан шыққан кезде химиялық бақылау өте тез іске асырылу керек. Зоман, иприт түрдегі улану заттарында жаппай бақылау іске асырады. Лабораториялық анализ бен пробаларды алу негізінде тағамдарда, суда, өнімдерде улы заттар анықталады. 3 кесте-Нашарлау радиацияның орташа мағынаның коэффициентері (K) Үйлер (орнату, жол күәлігі) Далаға шығатын әйнек, 15-30м Далаға шығатын әйнек, 30-60м Әйнектердің алдында көлем созілуі 100-150 м 1 2 3 4 Өндірісті бір қабатты үйлер 7 7 7 Өндірісті және әкімшілік үйлер үлкен әйнек көлемімен: 1 қабат 2 қабат 3 қабат 6 5 7,5 6 6 5 7,5 6 6 5 7,5 6 Бір қабатты тас құрылыстары 1-ші қабат подвал 13 13 50 12 12 46 10 10 37 Екі қабатты тас құрылыстары 1-ші қабат 2-ші қабат подвал 20 21 19 130 18 19 17 120 15 15 14 100 3 кестенің жалғасы 1 2 3 4 Үш қабатты тас құрылыстары 1-ші қабат 2-ші қабат 3-ші қабат подвал 33 26 14 30 600 27 23 33 27 500 20 17 26 20 400 Бес қабатты тас құрылыстары 1-ші қабат 2-ші қабат 3-ші қабат 4-ші қабат 5-ші қабат подвал 50 26 50 68 75 38 600 42 24 41 54 57 33 500 27 18 27 33 34 24 400 Тесікті жабу 40-50 40-50 40-50 Радиацияға қарсы үлгілі пана 150-500 150-500 150-500 Көліктер, автобустар, троллейбустар, трамвайлар 2 2 2 Жүк вагондар 2 2 2 Жолаушылар вагоны 3 3 3 Бронетранспортерлердін, бульдозерлердін кабиналары 4 4 4 Ескертпе: Сызылған мағына К бүкіл үйлерге орташа болады (подвалдарда болғызбау). 4 кесте-Жеке оқыту құрамының радиоактивтік есеп журналы 1999 ж. маусымның «М» объекті отрядының 1-ші құтқару командасы Команданың аталуы А.Ж.Ә. Сәулеленудің басталу күні Күнін өлшемімен өсетін доза сәулелесі, р Ерекше бағалар 1,6 3,6 4,6 т.б. Команданың командиры Зубов А.И. 27,5 8 15 21 - 1-ші топтың командирі Быков В.П. 1,6 10 18 30 - 2-ші топтың командирі Валов К.К. 1,6 15 17 19 - Қолы: Петров дозиметрисі Қолы: 1-ші команданың командиры Зубов 5 кесте-Жердегі ядерлік жарылыстары радиоактивтік заттармен жұқтырылған, қолдың терісін жеке санитарлық өндеу тиімділігі Өндеу тәсілі Ластаудың қалдығы (бастапқыдан %) Ескі дымқыл маталармен сүрту 21,8 Қолды сабынсыз жуу 8,4 Қолды сабынмен жуу 1,7 Сабынмен және щеткамен жуу 0,03 6 кесте-Үлгілі режимдері Жұмыскерлерді және қызметкерлерді радиациялық қорғау халық шаруашылығынын объектінде радиоактивтік жұқтыру жер шартынында тас үйлерде тұратын Кәлс=10 және пайдаланатын Кәлс=1000 және көбірек. Зоналар дың аталуы Ядерлік жарылыстан кейін 1 сағатқа радиацияның деңгейі, р/с Қорғау режимының деңгей нің аталуы Қорғау режимы, сақтау лының жалпы ұзақты ғы, тәулік Қорғау режимын орындайтын жалғастыруы 1. РҚБ ұздіксіз уақыт болуы (объекті нің жұмы сын ұзақтық қа тоқтату) 2. РҚБ демалысқа пайдалануға объекті нің жұмыс уақыты, тәулік. 3. 12 сағаттан кейін ашық жерде өрсіз адам келуімен объекты жұмыс ұзақтығы, тәулік 1 2 3 4 5 6 7 А 25 А-1 0,5 2 сағат 2 0,5 50 А-2 1 3 сағат - 0,9 80 А-3 2 4 сағат - 1,8 Б 100 Б-1 3 5 сағат - 2,8 140 Б-2 5 6 сағат - 4,8 180 Б-3 7 7 сағат - 6,7 240 Б-4 19 8 сағат 1 8,6 В 300 В-1 15 12 сағат 1,5 13 400 В-2 25 18 сағат 2 22 500 В-3 35 24 сағат 2,5 31,5 600 В-4 45 1,5тәулік 3,0 40,5 800 В-5 60 2 тәулік 4,0 54 Г 1000 Г-1 75 3 тәулік 5 67 1500 Г-2 100 5 тәулік 8 87 2000 Г-3 125 8 тәулік 10 107 3000 Г-4 180 12 тәулік 15 153 Ескертпе: РҚБ – радиацияға қарсы баспанасы. 7кесте-Үлгілі режимдер Радиоактивтік жұқтыру жер шартынында радиациялық халықты қорғау ағаш үйлерде тұратын Кәлс = 2 және РҚБ пайдаланатын Кәлс = 40-50 Зона лар дың аты Радиация ядерлік жарылыстан 1 сағаттан кейін Қорғау режимі ның деңгей аты Қорғау режимін сақтау жалпы ұзақты ғы Қорғау режимді біртінде сақтау РҚБ-да халық қорғаланатын Келесі халықтын панасы РҚБ-да және үйлерде 1 сағатқа дейін ашық жерде шектік келуімен халық ұзақтық тұру үйлерде Келуді ұзату РҚБ -ден шығатын уақыт және уақытша ұзақтық Ұзақтық сақтау, сут Ұзақтық келуі суткада,сағ үйлерде РҚБ Ашық жерде 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 А 25 А-1 1 4 сағ - - - - - 1 50 А-2 2 12 сағ - - - - - 1,5 80 А-3 4 24 сағ - 1 10 13 1 2 Б 100 Б-1 6 1,5тәул 1 сағат тәуліктін аяғында 2 10 13 1 2,5 140 Б-2 8 2тәул 3 9 14 1 3 180 Б-3 10 2,5тәул 4 9 14 1 3,5 240 Б-4 15 3 тәулік 15-30 мин 1 тәул аяғ, 30-60 мин 2-3 тәул аяғ 7 8 15 1 5 В 300 В-1 25 5 тәулік 15 мин 1 тәул аяғ, 30-60 мин 2-5 тәул аяғ 10 6,5 17 0,5 10 400 В-2 40 7 тәулік 15 мин 1 тәулік аяғ., 30-60 мин 2-7 тәулік аяғ. 13 5,5 18 0,5 20 500 В-3 60 10 тәулік 15 мин 1 тәулік аяғ., 30-60 мин 3-10 тәулік аяғында 20 5,5 18 0,5 30

Похожие:

	Павлодар Кереку 2009 Азық – түлік өнімдерінің технологиясы", 050731 "Өмір тіршілігінің қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау"		050731 – Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау мамандығына арналған Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің «Экология және қоршаған ортаны қоргау» кафедрасының профессор м а
	«Апаттар медицинасы» пәнінің 050731 «Тіршілік қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау» мамандығына арналған		050731 – Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау мамандығына арналған «Жер бетіндегі және судағы экожүйелерді қорғау» пәннінің оқу-әдістемелік материалдар
	6М073100 – «Қоршаған ортаны қОРҒау және тіршілік әрекетінің Қауіпсіздігі» мамандығы бойынша М073100 – «Қоршаған ортаны қОРҒау және тіршілік әрекетінің Қауіпсіздігі» мамандығы бойынша		5В073100 Қоршаған ортаны қорғау және өмір тіршілігінің қауіпсіздігі Бағдарламаның қысқаша курсы: Мамандықтың жоспары бойынша оқу процесін ұйымдастыру. Қоршаған ортаны қорғау және өміртіршілік қауіпсіздігі...
	6M073100 тіршілік әрекетінің Қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қОРҒАУ «6M073100 тіршілік әрекетінің Қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қОРҒАУ» мамандығы бойынша		Қ азақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі «Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау» мамандығының студенттеріне арналған
	Рабочая учебная программа Өскемен Усть-Каменогорск 2014 Силлабус Мемлекеттік жалпыға бірдей білім беру негізінде «Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау» Силлабус Мемлекеттік жалпыға бірдей білім беру негізінде «Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау» кафедрасында...		Рабочая учебная программа Өскемен Усть-Каменогорск 2014 Силлабус Мемлекеттік жалпыға бірдей білім беру негізінде «Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау» Силлабус Мемлекеттік жалпыға бірдей білім беру негізінде «Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау» кафедрасында...